छायाचित्र आणि कविता

आमच्या कुंडीत आपसुक रुजून एक रोप तरारून वर आलं. कितीतरी दिवस झाले त्याची गर्द हिरवी लांबसडक पानं कारंज्यासारखी उसळून उमललेली राहिलियत. आणि त्याच्या ऋतुनुसार त्या रोपाला हळदीसारख्या पिवळ्या रंगाची फुलं येतायत. त्या फुलांचं नाव मला अद्याप समजलेलं नाही. पण रोप अजून टिकून आहे आणि त्याला सातत्यानं फुलं येतायत त्या अर्थी केव्हातरी, कुठूनतरी बीज पडलं असेल. उगवण्याच्या आंतरिक ऊर्मीला कुंडीतल्या तयार मातीनं साथ दिली असेल आणि सुरू झाला असेल सृजन-सोहळा...! माझ्यातल्या कवितेची सुरुवात काहिशी अशीच झाली.. जसं कुंडीतल्या मातीला कळलं नाही बीज कसलं, कुठून आलं.. तसं मलाही उमगलं नाही माझ्यात कवितेची रुजवण केव्हा कशी झाली ते... पण आत सुरू झालेला कवितेचा सृजन-सोहळा अनुभवताना तिचं अंतरंग-स्वरूप मला उमगू लागलं आणि मी तिच्यात गुंतत गेले. परोपरीनं ती बहरत राहिली. तिची अनेकविध रूपं मला मोहवू लागली. तिचे बहर आणि शिशिर या दोन्ही अवस्थांनी माझ्यातली जिजीविषा जागृत ठेवली, मला वास्तवातलं सौंदर्य टिपण्याची नजर दिली आणि अम्लान आनंदाचा जिवंत झरा माझ्यात झुळझुळत ठेवला..! मी फक्त तो आनंद इतरांना वाटून व्दिगुणीत करत राहिले आणि आतली माती सतत ओली राहील याची काळजी घेतली..! 

एकदा रुजलेली कविता व्यक्त होण्यासाठी सतत वेगवेगळे मार्ग शोधत राहिली आणि तिनं स्वतःचं ताजेपण टिकवून ठेवलं. छायाचित्र काढता येण्याची सुविधा असलेला मोबाइल हातात आल्यावर मला निसर्गातल्या कविता टिपण्याचा छंद लागला. एखाद्या कोनातून दिसलेलं दृश्य जागीच थांबवून छायाचित्रं काढायला लावतं. अशा आंतरिक ऊर्मीतून छायाचित्र काढता काढता छायाचित्रांच्या चौकटींचं भान आलं, दृश्य आणि नजर यांच्यातलं नातं उमगत गेलं... एकदा जाणवलं की,

‘छायाचित्र म्हणजे

अनंत काळाच्या प्रवाहातला

एक थेंब

चौकटीत पकडून ठेवणं !

थेंबातल्या

प्रतिबिंबात मावतं

तेवढंच उतरतं छायाचित्रात

पण केवळ

एक चौकट देऊन

पूर्णतेचा सुखावणारा अनुभव देतं ते

नजरेला आणि दृश्यालाही !’

     आणि मग या अनुभवांच्या सलग कविता होत गेल्या. ‘आकलनाच्या नव्या तिठ्यावर’ या नावानं ई-पुस्तक रूपात त्या प्रकाशित झाल्यायत. निर्मितीचा दुहेरी आनंद देणार्‍या ‘छायाचित्र-कविता’ या छंदाची मोहिनी अजून उतरलेली नाही. सुरुवातीच्या कविता छायाचित्रांची प्रक्रिया समजून घेणार्‍या होत्या. आता छायाचित्र बोलतं त्याच्या कविता होतायत..!

लिहून झाल्यावर कविता पुन्हा पुन्हा वाचावी त्याप्रमाणे छायाचित्रं काढल्यावर ती परत परत पाहाविशी वाटतात. आपण निवडलेल्या चौकटीत सामावलेला तो दृश्यांश निरखताना काहीतरी जाणवत राहातं. त्यात लपलेली कविता व्यक्त होण्यासाठी शब्द मागू लागते. आतली ओली माती हलते. अस्वस्थ होते. प्रसवण्यासाठी आतूर होते. नकळत काहीतरी देवाणघेवाण होते आणि चौकटीला शब्द फुटतात. त्यातून छायाचित्रानं व्यक्त केलेल्या साररूप आशयाची कविता उमलून येते... ‘छायाचित्र आणि त्याच्या खाली अशी चार ओळींची संपृक्त कविता’ या स्वरूपात आता त्या सादर होतायत. या छायाचित्र-कवितांची काही उदाहरणं रसिकांसमोर ठेवतेय. ही उदाहरणं म्हणजे कवितेत प्रतिमा कशा येतात याचं एक दृश्य प्रात्यक्षिक होऊ शकेल...! 

नवा मुलामा नव बहराचा

खोड खालती तसेच आहे

सुवर्ण झुंबर हृदयामध्ये

नवीन ऊर्जा पेरत आहे..!

***

अंगांगाला फुटले डोळे

आनंदाने भिजले डोळे 

हिरवी सोबत अवतीभवती 

जाणवून लुकलुकले डोळे..! 

***

धाग्यात गुंफले त्यांनी

ते मणीच की आठवणी 

झाकलाय खाली धागा 

की डोळ्यांमधले पाणी? 

***

का उगा सैराट झाले झाड हे

विद्ध की बेधुंद आहे झाड हे 

विसरले की काय गगनाची दिशा 

का असे इमल्यात घुसले झाड हे? 

***

मावळत्या चंद्राला घेउन

परत चाललीय निशा 

रुसून कोणी उजेडावरी 

गिरगटल्या या रेषा..? 

***

किती नमविले तरी

नाही ढळलेला तोल 

एका एका पानासाठी 

मुळे उतरती खोल..! 

***

आसावरी काकडे

asavarikakade@gmail.com

अप्रकाशित..